Rozporządzenie EUDR – na czym polega i dlaczego ma zastosowanie do tysięcy firm w Polsce?

Od 29 czerwca 2023 r. obowiązuje unijne rozporządzenie EUDR, które ma na celu ograniczenie wylesiania i degradacji lasów wynikających z produkcji towarów dopuszczanych do obrotu lub eksportowanych z Unii Europejskiej. Regulacje obejmują wiele sektorów gospodarki – m.in. spożywczy, meblarski, kosmetyczny, chemiczny, odzieżowy i transportowy – a obowiązki z nimi związane dotyczą nie tylko importerów, lecz także producentów, przetwórców i dystrybutorów działających na rynku UE.

Na czym polega i kogo dotyczy EUDR?

Rozporządzenie EUDR ma na celu zatrzymanie importu, eksportu oraz produkcji towarów powiązanych z degradacją lasów i wylesianiem – zarówno na terenie UE, jak i poza jej granicami. Istotnym elementem regulacji jest również wymóg zgodności produkcji z przepisami kraju pochodzenia.

EUDR obejmuje nie tylko import, ale także eksport towarów z Unii oraz ich obrót wewnątrzunijny. Oznacza to, że obowiązki mogą powstać także wtedy, gdy produkt został wytworzony np. w Polsce i sprzedany klientowi w innym państwie członkowskim. Kluczowe znaczenie ma ustalenie, kto jako pierwszy „wprowadza produkt do obrotu” lub „udostępnia go” – to te podmioty podlegają wymogom rozporządzenia.

Według szacunków Komisji Europejskiej przepisy obejmą bardzo szerokie grono przedsiębiorstw, w tym w samej Polsce nawet tysiące podmiotów. Adresatami są nie tylko importerzy surowców rolnych czy drewna, ale także przetwórcy (np. producenci czekolady, mebli czy kosmetyków) oraz pośrednicy i hurtownicy.
W praktyce każda firma mająca styczność z towarami pochodnymi surowców objętych EUDR – niezależnie od skali działalności – powinna zweryfikować, czy i jakie obowiązki wynikają dla niej z tych regulacji. Oznacza to, że przepisy nie są skierowane wyłącznie do międzynarodowych koncernów, lecz mogą w istotny sposób dotyczyć także mniejszych przedsiębiorstw.

Od kiedy stosuje się nowe obowiązki?

Choć rozporządzenie EUDR formalnie weszło w życie w czerwcu 2023 r., to zasadnicze obowiązki zaczną być stosowane dopiero od 30 grudnia 2025 r. – i właśnie ta data będzie kluczowa dla większości średnich i dużych firm działających na rynku unijnym. Dla mikro i małych przedsiębiorstw, które spełniały określone kryteria na dzień 31 grudnia 2020 r., termin ten został przesunięty na 30 czerwca 2026 r. Dłuższy okres przejściowy dla mniejszych podmiotów ograniczy również zakres obowiązków ich większych odbiorców.

Warto podkreślić, że EUDR obejmuje wyłącznie produkty wprowadzane do obrotu po rozpoczęciu stosowania przepisów. Towary już wcześniej nabyte, znajdujące się w magazynach czy zaimportowane przed wejściem w życie zasadniczych obowiązków (zasadniczo 30 grudnia 2025 r.), nie będą podlegały nowym wymogom. Dla wybranych produktów drewnianych przewidziano dodatkowy okres przejściowy obowiązujący aż do końca 2028 r., w związku z wcześniejszym rozporządzeniem EUTR.

Aby przepisy mogły być skutecznie stosowane w Polsce, konieczne jest przyjęcie krajowej ustawy wdrażającej EUDR. Ministerstwo Klimatu i Środowiska opublikowało już założenia projektu, który wskazują m.in. organy odpowiedzialne za nadzór. Kompetencje mają zostać podzielone pomiędzy różne instytucje, w zależności od rodzaju towaru – np. Inspekcja Ochrony Środowiska ma odpowiadać za drewno i produkty drewnopochodne.

Założenia wskazują ponadto, że projekt ustawy określi także procedury kontroli, katalog sankcji oraz zasady udostępniania dokumentów i informacji organom administracji. Przepisy krajowe muszą wejść w życie przed 30 grudnia 2025 r., czyli do momentu, w którym większość obowiązków EUDR zacznie być stosowana w praktyce. Dlatego przedsiębiorcy powinni już teraz monitorować przebieg prac legislacyjnych i rozpocząć dostosowanie swoich procedur wewnętrznych – brak krajowej ustawy nie zwalnia bowiem z obowiązków wynikających bezpośrednio z samego rozporządzenia unijnego.

Towary objęte EUDR

Na gruncie EUDR wyróżniane są dwa kluczowe pojęcia: „odnośne towary” i „odnośne produkty”. Pierwsze odnoszą się do kategorii surowców uznanych za szczególnie istotne z perspektywy ryzyka wylesiania. Obejmują one siedem grup: bydło, kakao, kawę, olej palmowy, soję, kauczuk oraz drewno. Druga grupa – odnośne produkty – ma jeszcze większe znaczenie praktyczne, gdyż to właśnie ich dotyczą wprost regulacje EUDR. Obejmują one wyroby, które zawierają wskazane surowce (odnośnie towary), zostały z nich wytworzone lub powstały z udziałem zwierząt nimi karmionych. Przykładowo: czekolada jest odnośnym produktem, jeśli powstała z masła kakaowego, czyli pochodnej ziaren kakao. Podobnie skóra czy mięso będą odnośnymi produktami, o ile pochodzą od bydła.

Aby ustalić, czy dany produkt podlega EUDR, należy odwołać się do załącznika I do rozporządzenia, który wskazuje odpowiednie kody taryfowe CN. Produkt musi być wymieniony w załączniku I – jeśli dotyczący go kod CN nie został tam ujęty, EUDR nie ma zastosowania, nawet jeśli produkt zawiera odnośne towary. Kolejne wyłączenie dotyczy sytuacji, gdy produkt figuruje w załączniku I, ale nie zawiera ani nie został wytworzony z odnośnych towarów. Sam kod nie przesądza o objęciu regulacją – konieczne jest jeszcze ustalenie faktycznego pochodzenia surowcowego. Przykładowo olej kokosowy, mimo zbliżonego zastosowania do palmowego, nie podlega EUDR. Konsekwentnie, odnośne produkty wytworzone przy użyciu oleju koksowego nie będą objęte EUDR, nawet jeżeli dotyczący ich kod CN znajduje się w załączniku I.

W praktyce oznacza to, że każda firma – niezależnie od roli w łańcuchu dostaw – powinna przeanalizować kody CN towarów, które wprowadza na rynek lub eksportuje, oraz ustalić ich źródło surowcowe. Dopiero połączenie tych dwóch elementów – kod CN i pochodzenie surowca – rozstrzyga, czy dany produkt objęty jest przepisami EUDR.
Wyłączenia towarów spod EUDR
Chociaż EUDR obejmuje szeroki zakres towarów, warto podkreślić, że istnieje szereg wyłączeń – ich znajomość może pomóc ograniczyć zbędne obowiązki.
EUDR nie podlegają opakowania przeznaczone wyłącznie do transportu, np. palety, skrzynie czy kartony – o ile nie stanowią one towaru samego w sobie.
Regulacje nie mają także zastosowania do towarów wyprodukowanych z odnośnych towarów pozyskanych przed 29 czerwca 2023 r. (np. z drewna pozyskanego przed tą datą). To tzw. „data graniczna” – jeśli firma jest w stanie udokumentować, że odnośny towar wykorzystany do produkcji odnośnego produktu został pozyskany przed tą datą, nie podlega EUDR. W większości przypadków datą produkcji będzie data zbioru towaru, z wyjątkiem produktów z bydła, w którym to przypadku czas produkcji rozpoczyna się w dniu urodzenia bydła.

Kolejna ważna kategoria wyłączona z regulacji to produkty wytworzone z odpadów – czyli surowców wtórnych. Jeśli firma wykorzystuje do produkcji np. makulaturę, drewno z rozbiórki czy inne materiały z odzysku, nie ma obowiązku stosowania EUDR do tych partii. To istotne z punktu widzenia firm działających w modelu cyrkularnym i recyklingowym.

Wreszcie – warto śledzić ewentualne nowelizacje EUDR, które mogą doprowadzić do dodania nowych kategorii towarów lub zmian w kodach CN. Komisja Europejska zapowiada, że będzie rewidować załącznik I, co oznacza, że zakres regulacji może się w przyszłości rozszerzyć. Dla firm oznacza to konieczność bieżącego monitorowania zmian – także po grudniu 2025 r.

Należyta staranność w EUDR

Należyta staranność wymaga wykazania, że produkty, które mają trafić na rynek UE lub zostać z niego wyeksportowane, nie przyczyniły się do wylesiania i zostały pozyskane legalnie. To nie tylko kwestia zbierania danych – ale także oceny ryzyka, podejmowania środków zaradczych i złożenia oświadczenia należytej staranności. Badanie należytej staranności jest kluczowym obowiązkiem nałożonym na niektórych uczestników łańcucha dostaw towarów objętych EUDR.

Powinien się on składać z trzech etapów:

1. gromadzenie informacji, danych i dokumentów dotyczących towaru,
2. ocena ryzyka niezgodności z EUDR,
3. w razie potrzeby – przedsięwzięcia środków zmniejszających ryzyko niezgodności z EUDR.

Kolejnym obowiązkiem, po przeprowadzeniu badania należytej staranności, a przed wprowadzeniem na rynek UE albo eksportem towaru objętego EUDR, jest złożenie oświadczenia należytej staranności (eng. Due Diligence Statement, dalej: DDS) za pośrednictwem Systemu Informacyjnego EUDR (dalej: System).

Ponieważ DDS wiąże się bezpośrednio z odprawą celną, jego numer referencyjny musi być znany jeszcze przed złożeniem zgłoszenia celnego. Warto również pamiętać, że jedno oświadczenie może obejmować kilka partii towaru – o ile wszystkie zostały objęte tą samą analizą ryzyka i pochodzą z tych samych źródeł.

Z uwagi na wysokie wymagania dokumentacyjne i ryzyko błędów, które mogą skutkować zatrzymaniem towaru na granicy, warto przygotować się do składania DDS z wyprzedzeniem. Stąd warto już dziś zaprojektować proces zgodności z EUDR, którego elementem jest procedura pozyskania niezbędnych danych i składania DDS za pomocą Systemu.

Dowiedz się więcej o EUDR:

• Kogo i od kiedy dotyczy unijne rozporządzenie o deforestacji (EUDR)?
• Czy Twój towar podlega EUDR? Sama obecność w załączniku to za mało
• Podmiot czy podmiot handlowy? Jakie obowiązki na gruncie EUDR kryją się za daną rolą i na jakie uproszczenia można liczyć?
• Należyta staranność w EUDR – jak wykazać zgodność towarów z nowymi przepisami UE?
• Oświadczenie należytej staranności – kluczowy obowiązek w EUDR